Nhận biết các triệu chứng của bệnh tâm thần phân liệt

Phân biệt triệu chứng đặc thù (Tiêu chí A).

Để chẩn đoán bệnh tâm thần phân liệt, đầu tiên chuyên gia lâm sàng về sức khỏe tâm thần sẽ tìm triệu chứng thuộc năm “nhóm” sau:

Ảo tưởng.

Ảo giác.

Nói và suy nghĩ lộn xộn.

Hành vi có động cơ lộn xộn hoặc bất thường (bao gồm rối loạn tâm lý).

Các triệu chứng tiêu cực cho thấy giảm biểu lộ hành vi.

Bạn phải có ít nhất 2 triệu chứng trở lên. Mỗi triệu chứng phải xảy ra trong khoảng thời gian đáng kể trong chu kỳ 1 tháng. (Ít hơn nếu triệu chứng đã được điều trị). Tối thiểu một trong hai triệu chứng đó phải thuộc nhóm ảo tưởng, ảo giác hoặc nói năng lộn xộn.

Nhận biết chứng ảo tưởng.

Ảo tưởng là một niềm tin vô lý thường xuất hiện khi người bệnh nhận thấy mối đe dọa nào đó. Tuy nhiên, những người khác lại không nhận thấy mối đe dọa này. Ảo tưởng vẫn tiếp tục tồn tại dù có bằng chứng cho thấy điều đó không thể là sự thật.

 

Có sự khác biệt giữa ảo tưởng và hoài nghi. Nhiều người đôi khi có những nghi ngờ không hợp lý. Chẳng hạn như cho rằng đồng nghiệp đang “cố ý gây phiền toái cho mình”. Hoặc nghĩ rằng mình đang bị “vận xui đeo đuổi”. Bạn phải phân biệt dựa trên mức độ của những niềm tin này.

Ví dụ, nếu bạn tin là bạn bị theo dõi, không dám ra khỏi nhà để đi làm hay đi học. Đó là dấu hiệu niềm tin vô lý đang gây bất ổn trong cuộc sống.

Thỉnh thoảng có những ảo tưởng rất kỳ quái, chẳng hạn như tin rằng bạn là một sinh vật siêu nhiên. Nếu bạn phát hiện mình tin vào điều gì nằm ngoài khả năng bình thường có thể xảy ra thì đây có khả năng là dấu hiệu của ảo tưởng.

Để ý xem bạn có mắc chứng ảo giác.

Ảo giác là những trải nghiệm thuộc giác quan dường như có thật nhưng thực ra chỉ có trong tâm trí của bạn. Ảo giác thường xảy ra dưới dạng

Thính giác (nghe được).

Ảo thị (thấy được).

Ảo khứu (ngửi được).

Ảo giác xúc giác (sờ được, như cảm giác kiến bò trên da).

Ảo giác có thể tác động tới bất kì giác quan nào.

 

Ví dụ, bạn có thường xuyên cảm thấy có gì đó bò trên tay không? Có hay nghe thấy tiếng động dù không có người xung quanh? Bạn có nhìn thấy những thứ mà “lẽ ra không thể” ở đó, hoặc không có ai nhìn thấy?

Nghĩ về niềm tin tôn giáo và tập tục văn hóa.

Có niềm tin mà người khác cho rằng “kỳ lạ” không có nghĩa bạn đang ảo tưởng. Hoặc là thấy những thứ mà người khác không thấy không phải luôn luôn là một ảo giác nguy hiểm. Niềm tin chỉ có thể phán xét là “ảo tưởng” hay nguy hiểm khi xét theo các tập tục tôn giáo và văn hóa ở địa phương. Niềm tin chỉ là dấu hiệu của chứng tâm thần phân liệt nếu nó gây trở ngại trong cuộc sống.

Ví dụ, niềm tin cho rằng hành động xấu xa sẽ bị trừng phạt bởi “số kiếp” hay “nghiệp chướng” dường như khá ảo tưởng với một số nền văn hóa, nhưng hoàn toàn bình thường với các dân tộc khác.

Cách nhìn nhận về ảo giác cũng tùy thuộc vào tập quán văn hóa. Ví dụ, trẻ em ở nhiều nền văn hóa có thể có ảo giác thính giác hay thị giác như nghe thấy giọng nói của người thân đã chết mà không bị xem là loạn tâm thần, và chúng cũng không mắc chứng loạn tâm thần khi lớn lên.

Những người quá mộ đạo có nhiều khả năng thấy hoặc nghe một số điều khác thường. Ví dụ như nghe thấy giọng nói của thần thánh hoặc nhìn thấy thiên thần. Nhiều hệ thống tín ngưỡng chấp nhận các trải nghiệm này là tốt, là điều mà họ tìm kiếm. Trừ khi trải nghiệm này gây căng thẳng hoặc nguy hiểm cho bản thân họ hoặc cho người khác, bình thường chúng không phải là điều đáng lo.

Cách nói năng và suy nghĩ của bạn có lộn xộn không?

Bạn nên hiểu nói và suy nghĩ lộn xộn theo đúng nghĩa đen của nó. Nghĩa là bạn cảm thấy khó có thể trả lời thấu đáo và đầy đủ cho các câu hỏi. Câu trả lời của bạn thường lạc đề, rời rạc hoặc không hoàn chỉnh. Trong nhiều trường hợp, nói năng lộn xộn còn đi kèm theo sự bất lực hay không muốn nhìn thẳng vào người nghe. Hoặc sử dụng cách giao tiếp không bằng lời, như dùng cử chỉ hay ngôn ngữ cơ thể. Bạn phải nhờ người khác chú ý xem có xảy ra điều này hay không.

Với trường hợp bệnh nặng lời nói bị “đan xen lẫn lộn”. Các chuỗi lời nói và ý nghĩ không liên quan với nhau và người nghe không thể hiểu.

Bạn phải xem xét tật nói và suy nghĩ “lộn xộn” trong bối cảnh văn hóa và xã hội nơi bạn sống. Ví dụ, một số tín ngưỡng cho rằng người ta sẽ nói bằng thứ ngôn ngữ kỳ lạ không thể hiểu khi được tiếp xúc với một nhân vật thần linh nào đó. Ngoài ra, văn kể chuyện cũng có cách kết cấu khác rất nhiều giữa các nền văn hóa. Một số nơi có những câu chuyện truyền miệng tỏ ra “kỳ lạ” hoặc “bố cục lộn xộn” đối với người ngoài không quen với tập tục và văn hóa của người kể.

Ngôn ngữ của bạn chỉ có thể xem là lộn xộn nếu người khác đã quen với tập tục văn hóa và tôn giáo của bạn mà vẫn không thể hiểu hay giải nghĩa được.

Nhận diện hành vi loạn tâm thần hay hoàn toàn hỗn loạn.

Hành vi loạn tâm thần hay hoàn toàn hỗn loạn biểu hiện dưới một số cách khác nhau. Bạn có thể cảm thấy không tập trung, thậm chí không thể làm các công việc đơn giản như rửa tay, hoặc bị kích động, khờ khạo hay hứng thú một cách không tưởng tượng nổi. Động cơ hành vi “bất thường” biểu hiện dưới dạng hành vi không phù hợp, không tập trung, thái quá hoặc không có mục đích. Ví dụ, bạn khua tay điên cuồng hoặc làm động tác kì lạ.

Rối loạn tâm thần là một dấu hiệu khác của động cơ hành vi bất thường. Đối với người bị tâm thần phân liệt nặng, họ có thể ngồi yên không nói trong nhiều ngày liên tục. Những người bị rối loạn tâm thần không phản ứng với yếu tố kích thích từ bên ngoài, chẳng hạn như gợi ý nói chuyện hay đụng chạm vào cơ thể như sờ và khều.

Đánh giá tình trạng mất chức năng.

Triệu chứng tiêu cực là những triệu chứng cho thấy “suy giảm” biểu hiện hành vi “bình thường”. Ví dụ, suy giảm biểu hiện tình cảm là một “triệu chứng tiêu cực”, kể cả mất hứng thú với những thứ bạn từng thích hoặc mất động lực làm việc cũng được xem là suy giảm chức năng tiêu cực.

Triệu chứng tiêu cực cũng có thể liên quan tới mặt nhận thức, chẳng hạn như khó tập trung. Các triệu chứng về mặt nhận thức thường gây tổn hại nhiều hơn và người khác dễ dàng nhận ra hơn so với chứng thiếu tập trung hay thiếu chú ý thường thấy ở người bị rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD).

Không giống như bệnh thiếu chú ý (ADD) hoặc bệnh rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD), những khó khăn về mặt nhận thức diễn ra trong nhiều bối cảnh khác nhau của cuộc sống và gây rắc rối đáng kể.

Đánh giá công việc và đời sống xã hội của bạn (Tiêu chí B).

Tiêu chí thứ hai để chẩn đoán bệnh tâm thần phân liệt là “rối loạn chức năng xã hội/nghề nghiệp”. Tình trạng loạn chức năng phải xảy ra trong khoảng thời gian đáng kể từ khi bắt đầu biểu hiện triệu chứng. Nhiều vấn đề khác về sức khỏe cũng gây loạn chức năng trong công việc và đời sống xã hội. Vì vậy ngay cả khi bạn đang gặp rắc rối thì cũng không có nghĩa bạn bị tâm thần phân liệt. Một hoặc nhiều lĩnh vực “quan trọng” chịu ảnh hưởng tiêu cực là:

Công việc/Học hành

Quan hệ cá nhân

Chăm sóc bản thân

Nghĩ về cách bạn xử lý công việc.

Một trong những tiêu chí để đánh giá “loạn chức năng” là khả năng hoàn thành yêu cầu công việc. Nếu còn là một sinh viên chưa ra trường đi làm thì bạn phải xem xét khả năng học tập của mình. Suy nghĩ về những câu hỏi sau:

Bạn có thấy tự tin mỗi khi rời nhà tới chỗ làm hay trường học?

Bạn có gặp khó khăn khi phải tới lớp đúng giờ hay có mặt đều đặn theo thời khóa biểu?

Có phần việc nào mà giờ đây bạn thấy sợ phải làm?

Nếu là sinh viên, kết quả học tập của bạn có bị ảnh hưởng xấu không?

 

Ngẫm nghĩ về mối quan hệ của bạn với người khác.

Việc này cần được xem xét trên cơ sở thế nào là bình thường với bạn. Nếu bạn vẫn luôn là một người rụt rè thì việc không muốn giao tiếp với người khác không nhất thiết là dấu hiệu của loạn chức năng. Tuy nhiên, nếu bạn để ý thấy hành vi và động cơ của mình trở nên không “bình thường” với mình, đó có thể là điều bạn cần cho chuyên gia sức khỏe tâm thần biết.

Bạn vẫn còn cảm thấy hứng thú với các mối quan hệ trước đây?

Bạn còn thích xã giao theo cách mình thường làm không?

Bạn có cảm thấy không còn thích nói chuyện với người khác nhiều như trước đây?

Bạn có cảm thấy sợ hay rất lo lắng mỗi khi tương tác với người khác?

Bạn có thấy bị người khác quấy rầy hoặc nghi ngờ họ có động cơ không muốn cho bạn biết?

Nghĩ về hành vi tự chăm sóc bản thân.

“Tự chăm sóc bản thân” ý nói khả năng tự lo cho chính mình để duy trì sức khỏe và chức năng hoạt động. Tiêu chí này cũng cần phải đánh giá dựa trên cơ sở “thế nào là bình thường với bạn”. Vì vậy nếu bạn thường tập thể dục 2-3 lần mỗi tuần nhưng đã ba tháng nay không còn thích tập thì đó có thể là dấu hiệu của sự rối loạn. Các hành vi sau cũng là dấu hiệu xao nhãng chăm sóc bản thân:

Bạn bắt đầu sử dụng hoặc tăng lạm dụng chất kích thích, chẳng hạn như rượu bia hay ma túy

Bạn ngủ không ngon hoặc thời gian ngủ thay đổi trong phạm vi rộng (ví dụ, tối qua ngủ 2 tiếng, tối nay ngủ 14 tiếng v.v…)

Bạn không “cảm thấy” vừa ý, hoặc thấy “tẻ nhạt”

Vệ sinh thân thể ngày càng bê bối

Không thu dọn nơi ở

Chú ý xem các triệu chứng đã xuất hiện bao lâu (Tiêu chí C).

Để chẩn đoán bệnh tâm thần phân liệt, chuyên gia sức khỏe tâm thần sẽ hỏi bạn tình trạng rối loạn và các triệu chứng đã xảy ra bao lâu. Nếu đúng là bệnh tâm thần phân liệt thì tình trạng rối loạn phải xảy ra ít nhất 6 tháng.

Thời gian này phải bao gồm ít nhất 1 tháng diễn ra “tình trạng hoạt động” của các triệu chứng được nói tới trong Phần 1 (Tiêu chí A), dù yêu cầu 1 tháng này có thể ít đi nếu triệu chứng được điều trị.

Thời gian 6 tháng cũng có thể bao gồm các giai đoạn xuất hiện triệu chứng “tiền triệu” hay triệu chứng tàn dư. Trong các giai đoạn này, triệu chứng có khi ít mãnh liệt (tức là “yếu ớt”) hoặc có khi chỉ xuất hiện những “triệu chứng tiêu cực” như ít có cảm xúc hay không muốn đụng tay vào bất cứ việc gì.

Loại trừ các căn bệnh có thể là thủ phạm (Tiêu chí D).

Có một số bệnh có thể tạo ra những triệu chứng rất giống với bệnh tâm thần phân liệt. Như là Rối loạn phân liệt cảm xúc và rối loạn lưỡng cực, rối loạn thần kinh. Các bệnh như đột quỵ, chấn thương cũng gây ra triệu chứng rối loạn thần kinh. Đó là lý do vì sao bạn rất cần một chuyên gia lâm sàng về sức khỏe tâm thần giúp đỡ. Bạn không thể tự mình phân biệt rạch ròi các triệu chứng này.

Thời điểm trầm cảm nặng bao gồm ít nhất một trong những tình trạng sau trong thời gian tối thiểu 2 tuần: tâm trạng ưu tư hay mất hứng thú, niềm vui trong những việc mà trước đây rất thích. Thời điểm trầm cảm cũng bao gồm những triệu chứng thường xuyên hay gần như lúc nào cũng diễn ra trong khung thời gian đó, chẳng hạn như thay đổi cân nặng, bất ngờ đổi thói quen ngủ, mệt mỏi, dễ kích động hoặc trầm lắng, cảm thấy tội lỗi hay vô dụng, khó tập trung và suy nghĩ, thường suy nghĩ về cái chết. Chuyên gia sức khỏe tâm thần sẽ giúp bạn xác định liệu đã từng trải qua thời điểm trầm cảm nặng hay chưa.

Thời điểm vui buồn lẫn lộn là khoảng thời gian rất dễ nhận biết (thường ít nhất là 1 tuần) khi bạn có tâm trạng hưng phấn tăng cao bất thường, dễ nổi nóng hoặc cởi mở. Bạn cũng biểu hiện ít nhất ba triệu chứng khác như ít muốn ngủ hơn, ý tưởng thổi phồng về bản thân, suy nghĩ phù phiếm hoặc thoáng qua, xao nhãng, tham gia nhiều hơn vào các hoạt động hướng mục tiêu, hoặc tham gia thái quá vào hoạt động vui chơi, đặc biệt những hoạt động có nguy cơ hay tiềm năng gây ra hậu quả tiêu cực. Chuyên gia sức khỏe tâm thần giúp bạn xác định liệu đã từng trải qua thời điểm vui buồn lẫn lộn hay chưa.

Họ cũng hỏi bạn xem các thời điểm có tâm trạng này kéo dài bao lâu trong “thời gian hoạt động” của các triệu chứng. Nếu thời điểm có tâm trạng chỉ xảy ra ngắn gọn so với thời gian triệu chứng diễn ra ở giai đoạn hoạt động và tàn dư thì đây có thể là dấu hiệu của bệnh tâm thần phân liệt.

Loại trừ nguyên nhân sử dụng chất kích thích (Tiêu chí E).

Sử dụng chất kích thích có thể gây ra những triệu chứng tương tự tâm thần phân liệt. Khi chẩn đoán bệnh chuyên gia lâm sàng phải đảm bảo rằng chứng rối loạn và triệu chứng bạn đang gặp phải không phải do “ảnh hưởng sinh lý học trực tiếp” của chất kích thích, như ma túy và các loại thuốc phi pháp.

 

Cho dù hợp pháp nhưng các thuốc kê toa có thể gây ra tác dụng phụ như ảo giác. Đối với bác sĩ lâm sàng họ phải phân biệt được tác dụng phụ do sử dụng thuốc.

Rối loạn sử dụng chất kích thích hay xảy ra đồng thời với bệnh tâm thần phân liệt. Nhiều người mắc bệnh tâm thần phân liệt cố gắng “tự điều trị” bằng thuốc, rượu bia và ma túy. Chuyên gia sức khỏe tâm thần sẽ xem bạn có đang lạm dụng chất kích thích hay không.

Xem xét tình trạng của mình với bệnh Chậm Phát triển Toàn diện hay Rối loạn Phổ Tự kỷ.

Đây là một yếu tố khác mà chuyên gia lâm sàng cần xử lý. Chứng chậm phát triển toàn diện hay rối loạn phổ tự kỷ cũng gây ra các triệu chứng tương tự như bệnh tâm thần phân liệt.

Nếu thuở nhỏ bạn từng có tiền sử rối loạn phổ tự kỷ hay các bệnh rối loạn về khả năng giao tiếp thì chỉ có thể kết luận về bệnh tâm thần phân liệt khi những ảo tưởng hay ảo giác diễn ra rõ ràng.

Các tiêu chí này không “đảm bảo” bạn bị tâm thần phân liệt.

Có những tiêu chí kết luận tâm thần phân liệt và bệnh khác là có nhiều điểm chung. Nghĩa là có nhiều cách lý giải triệu chứng và chúng kết hợp theo nhiều cách khác nhau. Biểu hiện không giống nhau tùy vào quan điểm mỗi người. Rất khó chẩn đoán bệnh tâm thần phân liệt ngay cả đối với chuyên gia.

Có khả năng các triệu chứng của bạn bắt nguồn từ một chấn thương tâm lý, bệnh tật nào đó. Bạn phải nhờ chuyên gia về sức khỏe tâm thần chẩn đoán bệnh hay chứng rối loạn của mình.

Đặc trưng riêng của mỗi cá nhân có thể ảnh hưởng tới nhận định về một hành vi “bình thường”.

Với nhiều năm kinh nghiệm tư vấn tâm lý và nghiên cứu chuyên sâu, chúng tôi tự hào là Trung tâm tư vấn và trị liệu đứng đầu về uy tín, chất lượng tại Hà Nội. Khi con bạn gặp bất cứ khó khăn nào về tâm lý, vui lòng liên hệ:

Công ty CP Phát triển Giáo dục Tâm lý Á Châu

Trung tâm Nghiên cứu, ứng dụng Khoa học tâm lý-giáo dục Á Châu

Số 12B-TT10, ngõ 24 đường Nguyễn Khuyến – Văn Quán – Hà Đông – Hà Nội

Hotline: 091 298 67 93 Website:tamlyachau.vn  Mail: tamlyachau@gmail.com

Nguồn: tamlyachau.vn