Xử lý cảm giác là khả năng của não bộ nhằm kết hợp chính xác nhất thông tin đầu vào của giác quan. Thông tin chúng ta thu nhận được qua các giác quan như tiếp xúc, di chuyển, ngửi, nếm, nhìn và nghe được kết hợp với các thông tin trước đó. Do ký ức và nhận thức đã tích lũy trong não bộ để tạo nên cảm nhận của chúng ta về thế giới xung quanh.
Đối với trẻ mắc không mắc rối loạn xử lý cảm giác. Thông tin cảm giác tiếp nhận từ môi trường và thông tin cảm giác tiếp nhận từ cơ thể chúng ta đều có sự đồng nhất. Vì vậy, chúng ta biết cái gì đang diễn ra và nên làm cái gì tiếp theo. Do đó chúng ta có thể dễ dàng loại bỏ những cảm giác không quan trọng.
Bạn có bao giờ tự hỏi vì sao trẻ có sở thích lạ kỳ:
– Chạy tới chạy lui, nhảy trên nệm, trên sàn nhún, quay tròn, leo trèo, đong đưa, lên xuống cầu thang, thang máy, thang cuốn, ngồi trên xe ô tô. Thích chơi các trò chơi cảm giác mạnh như tung lên cao, đưa lên đưa xuống, xích đu, cầu tuột, đu quay, leo núi,… Thường hai chân và hai tay trẻ khó kiểm soát khi ngồi yên.
– Sờ chạm cầm đồ vật quăng, ném, đập, gõ, chà…vò tóc, xé giấy, cầm kéo cắt, nhồi bột/đất sét, thích ôm chặt, mặc quần áo bó sát, chui vào trong các góc chật hẹp,… Hoặc chơi trò chơi quấn mền, nằm dài trên sàn nhà, trên thảm, nệm hoặc gối lười. Trẻ vỗ tay, ít biết đau khi bị té ngã hoặc va chạm đồ vật. Trẻ bốc đồ cho vào miệng, nghiến răng.
– Nhìn các vật có ánh sáng lấp lánh như đèn trang trí nhấp nháy, kim tuyến hoặc các vật có chuyển động nhanh và quay tròn như: quạt trần, quay bánh xe, các hình ảnh động trong TV, IPAD, smartphone… Trẻ đóng mở cửa, bật tắt công tắc điện ( đèn, quạt), lật các trang sách liên tục. Vẫy/ búng tay trước mặt, xếp hàng đồ chơi/ đồ vật theo hàng dài hoặc chồng lên cao. Hay nghiêng đầu để nhìn đồ vật hay người khác.
– Tạo âm thanh đưa lên tai để nghe. Ví dụ: đưa các tờ giấy vò vò tạo ra tiếng kêu, lắng nghe các âm thanh phát ra từ các con vật có gắn kèn kêu chút chít, thích âm nhạc. Không phản ứng khi được gọi tên, thờ ơ với tiếng người khác nói.
– Ăn xà bông, gạo, vữa trát tường, các loại thức ăn, chiên giòn, cứng, thức ăn có vị đậm đà, hay liếm môi,…
– Ngửi các đồ vật, đồ chơi, thức ăn, tóc của người khác…
Đó là do trẻ bị rối loạn xử lý cảm giác (Sensory Processing Disoders) theo kiểu “tìm kiếm cảm giác” (sensory seeker) do tổn thương/khiếm khuyết các vùng cảm giác ở não bộ mà chưa tìm ra nguyên nhân qua các bằng chứng cận lâm sàng. Hầu hết các trẻ tự kỷ đều có rối loạn xử lý cảm giác từ mức độ từ nhẹ đến nghiêm trọng.
Vậy, rối loạn xử lý cảm giác (SPD) là gì?
Là các rối loạn phức tạp của não bộ ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ em và người lớn. Là cách hệ thần kinh nhận thông tin từ môi trường hay từ một cá thể có các giác quan bị xáo trộn. Các thông tin cảm giác thu nhận không được não bộ phát hiện, tổ chức, sắp xếp và đáp ứng phù hợp. Nó được thể hiện bằng các kiểu vận động và hành vi mà chúng ta quan sát được như đã kể trên.
Trẻ có thể chỉ có rối loạn xử lý cảm giác (SPD) đơn thuần hoặc kèm theo các rối loạn khác như ADHD, tự kỷ, rối loạn lo âu …Tỉ lệ trẻ có rối loạn xử lý cảm giác (SPD) cao ở các trẻ mắc ADHD và tự kỷ. Các nghiên cứu cho thấy có nhiều dấu hiệu khác biệt về sinh lý của trẻ rối loạn xử lý cảm giác (SPD) và trẻ phát triển bình thường; hoặc trẻ rối loạn xử lý cảm giác (SPD) và trẻ ADHD.
Nguyên nhân nào dẫn đến rối loạn xử lý cảm giác (SPD)?
Nguyên nhân dẫn đến rối hoặn xử lý giác quan cho đến nay vẫn chưa được tìm ra. Trong đó thì yếu tố về mặt di truyền có thể là một nguyên nhân.
Phân loại rối loạn xử lý cảm giác (SPD)
+ Rối loạn điều chỉnh cảm giác (SMD)
– Trẻ khó khăn đưa ra những phản ứng phù hợp với mức độ của kích thích
+ Rối loạn vận động cảm giác (SDMD)
– Khó khăn về thăng bằng, vận động hoặc lập kế hoạch chuỗi vận động để đáp ứng các nhu cầu cảm giác. Chẳng hạn như: bắt trước, chơ thể thao, đạp xe…
+ Rối loạn phân biệt cảm giác (SDD)
– Khó khăn về phân biệt các loại cảm giác giống hay khác nhau. Rối loạn này có thể khiến trẻ trở nên mất tập trung, thiếu tổ chức và kết quả học tập kém.
Các đặc điểm thường gặp của rối loạn xử lý cảm giác (SPD)
– Khó khăn kiểm soát cảm xúc và hành vi. Dễ bùng nổ, thất vọng hoặc khó nhường nhịn người khác.
– Dễ mất tập trung chú ý, hay xao nhãng. Trí nhớ kém.
– Khó làm theo các hướng dẫn ở nhà và ở trường.
– Khó khăn khi lập kế hoạch, tổ chức và thực hiện kế hoạch.
– Thích chơi một mình, khó khăn khi kết bạn, tham gia chơi cùng bạn và duy trì cuộc chơi. Cách chơi ở mức độ thấp.
– Chậm về giao tiếp và ngôn ngữ, khó tham gia giao tiếp hai chiều.
– Khó khăn khi dùng ngôn ngữ để thể hiện ý tưởng, suy nghĩ, và cảm xúc.
– Rất khó khăn trong các hoạt động tự chăm sóc bản thân (tự ăn, tự vệ sinh cá nhân, thay quần áo, mang giày…)
– Khó chấp nhận sự thay đổi trong sinh hoạt hàng ngày hoặc chuyển tiếp giữa hai nhiệm vụ.
– Khó khăn vận động tinh và thô: kỹ năng vận động kém, vụng về, khó phối hợp tay mắt. Khẳ năng thăng bằng kém, kỹ năng viết yếu. Né tránh các vận động với các thiết bị như xích đu cầu tuột. Nhanh mệt, và khó ngồi lâu.
– Khó kiểm soát vận động đúng tầm; cử động quá nhanh quá mạnh. Thích vận động mạnh, cường độ cao. Khi viết chữ đè mạnh tay, chữ đậm, to nhỏ không đều nhau.
– Khó ngủ.
– Ăn uống không đa dạng, kén ăn.
Một số khó khăn mà trẻ gặp phải trong cuộc sống hằng ngày khi bị rối loạn xử lý cảm giác (SPD)?
Trẻ bị rối loạn xử lý cảm giác (SPD) gặp khó khăn khó khăn khi xử lý các thông tin cảm giác từ môi trường xung quanh hoặc từ chính cơ thể trẻ. Trẻ thu nhận thông tin cảm giác nhiều hơn hay ít hơn so với người khác. Tình trạng đó ảnh hưởng đến khả năng tương tác của trẻ trong các môi trường khác nhau. Khả năng thực hiện các hoạt động hằng ngày và học tập của trẻ.
Ở trẻ có hệ thống xử lý cảm giác bình thường
Não bộ được xem như người điều khiển giao thông. Các thông tin cảm giác từ tất cả các giác quan được thu nhận và dẫn truyền đến não bộ. Tại đây, các thông tin cảm giác được phân tích, xử lý và gửi các tín hiệu đáp ứng phù hợp đến các bộ phận cần thiết theo trật tự và chính xác. Tiếp đó, các bộ phận thực hiện các tín hiệu nhận từ não bộ.
Ví dụ: khi chơi ném bóng, mắt trẻ nhìn thấy quả bóng đang bay gần trẻ (thị giác thu nhận thông tin cảm giác). Trẻ đoán hướng quả bóng bay đến và vị trí quả bóng sẽ rơi xuống (thông tin cảm giác được truyền đến não bộ và phân tích). Trẻ quyết định đưa tay ra chụp quả bóng (thông tin cảm giác được xử lý và gửi tín hiệu đáp ứng phù hợp đến hai tay). Sau đó trẻ sẽ thực hiện hành động chụp quả bóng (bộ phận thực hiện các tín hiệu nhận từ não bộ)
Đối với trẻ trẻ rối loạn xử lý cảm giác (SPD)
Các thông tin cảm giác từ tất cả các giác quan được thu nhận và cũng dẫn truyền đến não bộ. Nhưng các thông tin cảm giác không được phân tích, xử lý và không gửi các tín hiệu đáp ứng phù hợp đến các bộ phận cần thiết theo trật tự và chính xác. Do đó, các bộ phận không hoặc thực hiện không phù hợp các tín hiệu nhận từ não bộ.
Ví dụ: Khi chơi ném bóng, mắt trẻ có thể nhìn thấy quả bóng đang bay gần trẻ (thị giác thu nhận thông tin cảm giác). Nhưng trẻ không đoán hướng quả bóng bay đến và vị trí quả bóng sẽ rơi xuống (thông tin cảm giác được truyền đến não bộ và não gặp khó khăn khi phân tích). Trẻ không quyết định sẽ làm gì với quả bóng (thông tin cảm giác không được xử lý và không gửi tín hiệu đáp ứng phù hợp đến hai tay).
Do đó trẻ không thực hiện hành động chụp quả bóng (bộ phận thực hiện các tín hiệu nhận từ não bộ không đáp ứng).
Rối loạn xử lý cảm giác có nhiều loại, nhưng tất cả đều ảnh hưởng tới hoạt động hằng ngày của trẻ. Nếu trẻ không được đánh giá can thiệp tâm lý, có thể gây ra những khó khăn ảnh hưởng tới việc học tập, tương tác với bạn bè cùng trang lứa của trẻ. Các khả năng về tập trung chú ý, phối hợp vận động tinh và thô, khó khăn về phát triển, tự ti và chậm trễ về lời nói và ngôn ngữ.
Với nhiều năm kinh nghiệm tư vấn tâm lý và nghiên cứu chuyên sâu. Chúng tôi tự hào là Trung tâm tư vấn và trị liệu đứng đầu về uy tín, chất lượng tại Hà Nội. Khi con bạn gặp bất cứ khó khăn nào về tâm lý, vui lòng liên hệ:
Công ty CP Phát triển Giáo dục Tâm lý Á Châu
Trung tâm Nghiên cứu, ứng dụng Khoa học tâm lý-giáo dục Á Châu
Số 12B-TT10, ngõ 24 đường Nguyễn Khuyến – Văn Quán – Hà Đông – Hà Nội
Hotline: 0912 986 793
Website:tamlyachau.vn Mail: tamlyachau@gmail.com
Nguồn: tamlyachau.vn
